جنبه هاي موسیقیایی اشعار حافظ :اوزان شعري در تشكيل فرم ریتمیک و ادوار ریتمیک موسیقی ایرانی تاثير گذار

نوای فارس-مزداشاهانی*:  حافظ سرآمد غزل سراهاي ايراني است و فرم شعرغزل را بعد از سعدي به كمال رسانده است.

بيست ويك وزن(عروض)از اوزان ادب فارسی در اشعار حافظ دیده می شود . موسيقي درون شعر يكي از ساختارهاي اساسي و جدايي ناپذيرشعر است ، كه يك بخش آن صنايع بديع لفظي و ديگري اوزان وافاعيل است كه اوزان شعري به راحتي تبديل به ريتم در موسيقي مي شود .

اوزان شعري در تشكيل فرم ریتمیک و ادوار ریتمیک موسیقی ایرانی تاثير گذار بوده اند ، بسياري  از گوشه هاي موسيقي دستگاهي و مقامي ايراني براساس همين اوزان وافاعيل شكل گرفته است.

 مثل گوشه های ریتمیک موسیقی دستگاهی(کرشمه،بسته نگار،چهارمضراب...) و گوشه هایی دیگر مثل فرم مثنوي در چهارگاه و ...در کتاب ردیف آوازی استاد عبدالله دوامی و استاد محمود کریمی و دیگر اساتید از فرم شعر غزل و فرم های دوبیتی, رباعی، مثنوی در جاهای مختلف گوشه ها و ردیف های موسیقی ایرانی استفاده شده است.

دوره های محتلف سبکهای ادبی (خراسانی، عراقی، هندی و....( و ادیبان بزرگ اين دوره ها همچون رودكي ، فردوسی ، عطار ،خيام ،سعدی ، حافظ و ... تاثیر بیساری بر روی مویسقی ایرانی گذاشته اند . برای مثال در گذشته رباعی را ترانه تلقی می کردند بعدها دوبیتی یا پهلوی (فهلوی) نام ترانه به خود گرفت و معمولا این نوع اشعار را با آواز و موسیقی می خواندند.

در کل ساختار شعر و موسیقی ايراني شبیه به هم است ، و همینطور فرم شعر غزل و اجرای برخی از ردیف های موسیقی سازی و آوازی با هم شباهت دارد . در شعر غزل هر مصرع با مصرع بعد از خودش كامل مي شود ، و هر بيت مي تواند مجزا از بيت ديگر مفهوم ومنظور خود را بیان کند. با اين حال وجود يك تسلسل عميق مفهومي و معنايي با در نظرگرفتن ساختار قوافي و رديف و ديگر قواعد دستوري زبان فارسي از ابتدا تا انتهاي شعر غزل مشهود است . وشبيه به همين روال و منطق دراجراي دستگاه وگوشه هاي  سازی و آوازی موسيقي ايراني وجود دارد .

حافظ از خوش ترین و مطبوع ترین عروض ادب فارسی در اشعارش استفاده کرده به عنوان مثال «در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد / عشق ییدا شد و آتش به همه عالم زد» که بحر رمل است. یکی دیگر از نشانه های مهارت حافظ در موسیقی هم آوایی و به خوبی در کنار هم نشاندن کلمات است یعنی همان رعایت صنایع بدیع لفظی .

از این گفتارها میتوان یکی از دلایل پرداختن به موسیقی در شعر حافظ را كشف رازهای شاعرانه‌ی حافظ عنوان کرد که به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران این حوزه « عظمت وی ، نه در بیان مضامین شگفت انگیز ، كه در چگونگی شگردهای وی در كاربرد زبان است».

*علیرضا بنای شاهانی مو سيقيدان ، شاعر