نوای فارس - مجید احمدی نیا: نکوداشت اساتید در زمان حیات‌شان، یکی از مسائلی‌ست که در چند سال اخیر مورد توجه قرار گرفت و البته گاهی، مثل این بار، کار کردن پرونده‌ای درباره یکی از اساتید، آن قدر به تأخیر می‌افتد که ناگهان خبر می‌آید و... و باز هم زمزمه می‌کنم:
ای چرخ فلک، خرابی از کینه توست، بیدادگری شیوه‌ی دیرینه توست
ای خاک اگر سینه تو بشکافند، بس گوهر قیمتی که در سینه توست
اسکندر ابراهیمی زنجانی که نام هنری منصور نریمان را برای خود برگزیده بود، در سال 1314 در مشهد متولد شد و پس از فعالیت در رادیو مشهد و سپس رادیو شیراز به رادیو تهران آمد و در برنامه‌های گلها، تکنوازان و ... به تکنوازی عود پرداخت. استاد منصور نریمان، چهارشنبه، 24 تیر 1394، در بیمارستان بهمن تهران، پس از مدت‌ها تحمل بیماری، درگذشت.
علیرغم میل باطنی‌ام، تصمیم گرفتم اکنون که دیگر فرصت هم‌صحبتی با پدر عود نیست، با نوشین پاسدار و ستاره مستفیضی از شاگردان استاد منصور نریمان گفت و گوی کوتاهی داشته باشم که در ادامه خواهید خواند.
منصور نریمان برای احیای عود یا بربت در موسیقی ایرانی چه کرده بود؟
پاسدار: در زمان صفویه متأسفانه بخش عظیمی از موسیقی قدیم ایران یا از بین رفت یا بنا بر سلیقه‌ی سردمداران حکومتی سازهایی چون تار و سنتور جلوه‌ی بیشتری کرد که در زمان قاجار این روند، فرم و شکل مدونی گرفت که ردیف میرزا عبدالله از آن نمونه‌های ماندگار است. یادگیری موسیقی برای ایشان بسیار سخت بود، با توجه به گفته‌های خودشان از طریق نامه‌نگاری با اساتید تهران و یا مصر و عراق، عود را شروع کردند. با اینکه افرادی چون اکبر محسنی و یکی دو نفر دیگر این ساز را از عراق به ایران آوردند و با توجه به سابقه ساز زدن‌شان در تار ممکن بود تمریناتی روی عود داشته باشند اما جناب استاد نریمان با توجه به کاراکتر و توانایی عود این ساز را شروع کردند، طوری که نزدیک به موسیقی عرب بود. با اینکه راه‌ها متفاوت است و بیشتر شاگردان ایشان راه‌های جدیدتر و قوی‌تر را پیگیری کردند اما به نظر من ساز عود در ایران مدیون ایشان است، برای تمام ایستادگی‌های‌شان در زمانی که در ایران شناخته شده نبود.
مستفیضی: اگر به تاریخ نگاه کنید عود یا بربط همیشه اصلی‌ترین ساز ایرانی بوده، به خصوص در دوره ساسانی، تا دوران صفویه؛ در این دوران دیگر اثری از عود نمی‌بینیم و خب بعد از حمله اعراب، این ساز و نوازندگانش از ایران خارج می‌شوند. در زمان کودکی که استاد نریمان سه‌تار و تار می‌زدند و هم عود قابل دستیابی نبود تا بعد از چند سال بالاخره با تلاش‌های پدرشا‌ن یک ساز عود مهیا شد و از آن به بعد عود را به عنوان ساز تخصصی انتخاب کردند و به دلیل تسلط بر موسیقی دستگاهی ایران و همچنین ذوق درونی و ذات هنرمندشان توانستند اولین تکنواز ساز عود در رادیو باشند و این در صورتی بود که ساز عود در محیط آکادمیک آن زمان جایگاه مناسبی نداشت و معتقد بودند که عود امکان اجرایی کاملی نداشته و امکان ردیف نوازی ندارد که با تلاش استاد نریمان این نظر از بین رفت و با حضور در رادیو و شناساندن ساز باعث ایجاد جایگاه مناسب ساز عود در هنرستان موسیقی شدند که از سال 1354 به تدریس در هنرستان پرداختند. مهمترین فعالیت ایشان تربیت تعداد زیادی نوازنده عود و تدوین رپرتوار مناسب برای شروع آموزش این ساز بود. بدون شک تمام نوازنده‌های ساز عود به طور مستقیم یا غیر مستقیم شاگرد استاد نریمان هستند. احیای این ساز به لطف استاد نریمان بوده و البته جناب عبدالوهاب شهیدی هم سهم تاثیرگذاری داشتند با اجرای این ساز.
نوشین پاسدار
*استاد نریمان به دلیل همین احیای ساز عود، به پدر عود معروف شده بود؟
پاسدار: لقب پدر عود را طبعاً از طرف شاگردان مطرح شد که بسیار برازنده ایشان است، هم به دلیل تعداد زیادی شاگرد که قدیمی‌تر‌ها چون حسین بهروزی‌نیا و محمد فیروزی و برادران دلنوازی هستند و هم به دلیل حضور معنوی ایشان در زمان تدریس و خارج از کلاسهای معمول. ایشان بسیار مهربان و صبور بودند، علیرغم شهرت عده‌ای خاص، ایشان همیشه تواضع و انسانیت را فراموش نکردند. جا دارد اینجا از اساتید معروف گله شود که ای کاش پیام تسلیت ساده‌ای برای این پیر بزرگوار با توجه به بیماری چندین ساله‌شان می‌فرستادند. روز اول کلاس برای من بهترین احساس در عود بود چرا که من هیچ وقت پدر بزرگ نداشتم و ایشان از همون روز اول کلاس به من یک قوت قلب و احساس پدرانه دادند که من هیچ وقت فراموش نمی‌کنم.
مستفیضی: لقب پدر عود ایران به تمام آن دلایلی که گفتم شایسته استاد نریمان است. اما به نظر من علت‌های دیگری هم دارد. حداقل از دید شاگردها یا افراد نزدیک‌تر، دلایل دیگری هم هست. یکی اینکه تمام هدف و تمام انرژی استاد صرف به ثمر نشستن این ساز و نوازندگانش بود. نوع برخوردشان با شاگردها، واقعاً هیچ وقت شاگرد و استادی نبود. ایشان جایگاه پدر برای تمام شاگران داشتند و دارند و مهم‌تر از همه شیوه تدریس ایشان بوده که جدا از آموزش حرفه‌ای، چنان اعتماد به نفس و انگیزه‌ای در دل تک تک هنرجویان می‌کاشتند که اگر نگاه کنیم همه آنها در موقعیتی که هستند به بهترین شکل ممکن مشغول به کار هستند و یاد گرفتند که مسیر درستی انتخاب کنند و ادامه بدهند و همه ما این را مدیون حس پدرانه پدر عود هستیم.
ستاره مستفیضی
*استاد نریمان از آن دسته اساتیدی بود که علاوه بر اجرا، به تربیت شاگرد و نوشتن کتاب هم پرداخته بود. منتها بعضی‌ها اعتقاد دارند برای عود ایرانی، منبع مشخص و دقیقی نداریم که هنرجو بتواند از آن استفاده کند...
پاسدار: در مورد آموزش، خب به هر حال، سازی مثل تار، نوازنده خوب زیاد داشته، تعداد زیادی هم تألیف داشته، اما زمانی که هیچکس نبود که حتی عود را بشناسد یا صدایش را شنیده باشد، استاد نریمان با تمام محدودیت‌ها اقدام به نگارش کتابی کردند که یادم است زمان ما، آن کتاب حالت جزوه داشت و به این شکل هم تازه نبود. ایشان با دست خالی و امکانات کم شروع به جمع‌آوری و ضبط تعدادی از کارهایشان کردند و از آنجایی که کسی، دیگری را قبول ندارد، این انتقادها ایراد می‌شوند، البته گفتم که با توجه به محدودیت‌ها و امکانات کم، استاد این کتاب‌ها را جمع کردند.
مستفیضی: ایشان یک کتاب تألیف کردند برای شروع ساز عود که شامل تمرین‌های کامل و درست برای این ساز است و با پایان آن کتاب، هنرجو به راحتی قادر به نواختن قطعات و شروع موسیقی دستگاهی است. بعد از آن هم کتابی با اسم 42 قطعه برای عود را چاپ کردند که با ساخت آن قطعات مشکل کمبود قطعه در رپرتوار عود تا حد زیادی برطرف شد و مهمترین کتاب ایشان از نظر بنده، تألیف ردیف دستگاهی مختص ساز عود بود، چون همیشه مشکل برای انتخاب مناسب‌ترین مرجع ردیف مناسب برای عود وجود داشت. اما اینکه برخی معتقدند رپرتوار مناسبی جهت این ساز وجود ندارد صرفاً بهانه‌ای بیش نیست. اولاً که کسی که این ساز را انتخاب می‌کند معمولاً برای تفریح و کوتاه‌مدت نیست و در بیشتر موارد جهت کار حرفه‌ای است. نوازنده بعد از آموختن این کتب دیگر نیاز به راهنمایی دارد و قادر است از رپرتوار هر سازی برای تقویت نوازندگی بر اساس انتخاب ژانر نوازندگی استفاده کند.
منبع : اختصاصی نوای فارس