نوای فارس-لی لا رضایی: تورج شعبانخانی از آن دسته آهنگسازان تأثیر گذارتری است که در هر دوره ای توانسته درجایگاه آهنگساز خوانندگان بسیاری را به عرصه موسیقی معرفی کرده است، چه قبل از انقلاب و چه بعد از آن!
«آدمک» عنوان اولین فیلمی است که وی برای آن آهنگسازی کرد که در این فیلم، آهنگ «آدمک» با صدای فریدون فروغی که بعدها از شهرت بسیاری برخوردار شد، اولین همکاری با این خواننده را درکارنامه خود ثبت کرد.
وی که همکاری با بسیاری از خوانندگان مطرح پیش از انقلاب را درکارنامه هنری خود دارد، سال‌ها مجبور به سکوت بود تا اینکه همزمان با باز شدن فضای جامعه و بخصوص فضای موسیقی، فعالیت خود را از سر گرفت و در همکاری با خوانندگان جوان و جویای نام وارد این عرصه شد.
شعبانخانی به عنوان یکی از منتقدان موسیقی سخیف و مصرفی، سعی بر تربیت و معرفی خوانندگانی کرده است که علاوه بر داشتن استعداد، از علم لازم این حرفه برخوردار باشند.با وی گفت‌و گو کرده ایم:
* به عنوان پیشکسوتی که در عرصه موسیقی فعالیت دارید، از موسیقی کنونی و فضایی که در آن است، چه برداشتی دارید؟ آیا راهی که امروزه جوان‌های موزیسین دارند می‌روند راه درستی است ؟
اگر هم این جوان‌ها راه درست را نروند، آن‌هانیستند که مقصرند ، بلکه مقصر بزرگ‌ترهای عرصه موسیقی هستند که خط می دهند. بزرگ‌تر ها یک تعدادی آزادتر کار می کنند و تعدادی محافظه کارانه تر کار می‌کنند و آن کاری که به سلیقه وزارت ارشاد و مسولان آن نزدیک است را انجام می‌دهند. پس با توجه به اینکه این بزرگان به چنین مقوله‌هایی آشنا هستند، اینها هستند که باید جوان‌ها را روشن کنند . حتی مردم که گناهی ندارند و این ما هستیم که باید به مردم خط بدهیم، سبک خوب، کار نو به آنها ارائه کنیم . جوان‌ها یک جور، مسن‌ترها یک جور دیگر نیاز فرهنگی و هنری دارند و ما باید حواسمان به همه این چیزها جمع باشد. یک هنرمند باید دلش برای مردم و جامعه ای که در آن زندگی می‌کند، بتپد. من به عنوان کسی که سال‌هاست در این عرصه فعالیت می‌کنم، سعی می‌کنم کاری با صلابت، درخور شان و خوب ارائه بدهم تا این کار(موسیقی)از شانی که دارد نیافتد. هر کدام از ما که در عرصه موسیقی کار می کنیم ، مشکل خاص خود را داریم. جوان‌ها نسبت به خودشان، مسن ها نسبت به خودشان، شاغل ها به نوبه خودشان، هر کس یک جور، ما که داریم بیرون و به صورت آزاد برای خودمان کار می‌کنیم، یک جور دیگر با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند. من که سال‌هاست دارم در این زمینه کار می‌کنم، هنوز نه بیمه‌ای دارم، نه ازحمایتی برخوردار هستم و نه کمکی به من می‌شود. خودمان داریم خودمان را می‌گردانیم. من فکر می‌کنم خداوند به من لطف دارد ولی در شرایط زندگی سخت من هم کم می‌آورم.
*
کنسرت‌ها اقتاده توی دامن یک سری از آدم‌هایی که برای خودشان یک برند هستند و سفره انداخته‌اند و دارند ارتزاق می‌کنند. بنده از بیرون بخواهم کنسرت بگذارم، حتما باید بروم وارد این برند شوم و آقای ایکس و ایگریگ و و ... که با فلان کس ساخت و پاخت دارند را ببینم تا بیایند و برای من کنسرت بگذارند. کنسرت گذاشتن برای هر کسی آزاد نیست . مساله این است که آن آزادی که باید باشد نیست. حالا که این آزادی نیست باید حواسمان بیشتر به مردم جمع باشد و به آنها توجه کنیم و کمک‌شان کنیم. من به نسبت خودم، بچه های جوان به نسبت خودشان، هر کس هر کاری از دستش برمی‌آید انجام بدهد. مهم‌ترین چیزی که در مملکت لازم است داشته باشیم، این است که به هم خدمت کنیم، به هم کمک کنیم.
والله ایرانیان، از سال‌های سال پیش، به لحاظ قوانین و آداب و رسم بهترین بوده‌اند . از دانشمندان آن گرفته تا شعرا و هنرمندان و معماران و .... اصلا از ایران بوده که موسیقی به جهان راه پیدا کرده است. این یک واقعیت است و این طور نیست که چون من یک ایرانی هستم این حرف را بزنم.
*سندیت چنین گفته ای کجاست؟
باید مطالعه کرد . تاریخ موسیقی این کشور نشان می دهد که چنین چیزی صحت دارد و حرف من نوعی نیست. ما همیشه آبروی مملکت بوده‌ایم و در همه چیز حرف اول را می‌زده ایم. شما در هرکجای دنیا را نگاه کنید می‌بینید که بهترین‌های هر رشته هنری، علمی و فرهنگی ، موزیسین ها، جراح ها و ... ایرانی هستند. ما موزیسین‌های ایرانی بسیاری در جهان داریم که واقعا به لحاظ احساسی و علمی ، جزو بهترین‌ها هستند. جوان‌ها اشتباهی که می‌کنند این است که یک سبک فرنگی را دنبال می‌کنند.
*منظورتان همین موسیقی پاپ است؟
نه ! بلکه کسانی است که ادای خواننده‌های قدیم مثل فریدون فروغی را درمی‌آورند با سبک و سیاق او، ولی اصلا منطبق با سبک و سیاق موسیقی ایرانی نیست . موسیقی رپ اصلا یک موسیقی ایرانی نیست که امروزه به وفور شاهد آن هستیم. و متاسفانه این گونه از موسیقی به شدت از غرب تقلید شده است وگرنه ما اشعاری به آن شکل و فرم نداریم که در رپ از آنها استفاده می‌شود.
*با این وجود به نظر شما یک هنرمند باید چگونه در این کشور فعالیت کند که همه از آن راضی باشند؟
هرمند جماعت اگر بخواهد در این جامعه خوب کار کند، باید دور سیاست را خط بکشد، این قانون و قاعده هنر است. ما که سیاسی نیستیم بلکه داریم هنر خود را ارائه می‌کنیم. اصلا دنبال سیاست نیستیم که این مدل موسیقی رپ چنین ویژگی ای را دارد ، حالت پرخاشگرانه است و فریاد دارد و ... که اصلا شنونده بسیار تحت تاثیر قرار می دهد.
*با موسیقی رپ کاملا مخالف هستید؟
من مخالف موسیقی رپ نیستم . جوان‌های ما بخصوص موزیسین ها می روند سبک‌های مختلف را یاد می‌گیرند و گوش می‌کند تا از میان آنها چیزی بیرون بکشد. در چنین صورتی باتوجه به اینکه یک سری از افراد هم به چنین چیزی علاقه دارند، هیچ اشکالی ندارد ومهم نیست ولی اینکه بروند با شعر و کلام فارسی آن سبک را دنبال کنند، برای ادبیات کم است و هویت ادبیات فاخر فارسی را زیر سوال می‌برد.
* این که ایرادی ندارد چون این عده در واقع دارند با کلام فارسی، این موسیقی را ایرانیزه می‌کنند تا مردم بتوانند با آنها ارتباط تنگاتنگ تری برقرار کنند.
چنین چیزی خوب است و روبه چلو رفتن و در واقع مدد است. چون از اشعار خودمان استفاده می‌کنند که رنگ و بوی ایرانی دارد اما قرار نیست به صرف ایرانیزه کردن، به بیراهه بروند.
*درچه حالتی ممکن است موسیقی به بیراهه کشیده شود؟
آن موسیقی ای که از سنت‌ها، از دستگاه‌ها و مقام‌های ایرانی گرفته می‌شود، می توانند در آینده به موسیقی پاپ و مدرن ما کمک کند. ولی کارهایی که در آمریکا صورت می‌گیرد و در شعر و کلام انگلیسی نمی‌تواند روی ادبیات ما به صورت روان قرار بگیرد، به دلیل اینکه اگر اشعار آن طرف را گوش بدهید می بینید که یک سری عاشقانه‌های سطحی و دم دستی است که ساختار آن‌چنانی ندارد. ولی در ایران که بچه‌ها عاشقانه می‌گویند بهتر و پربارتر از آن طرفی‌هاست. چون در ایران شاعران برای اشعارشان بیشتر مایه می‌گذارند.
*بر این باورید که در زمینه موسیقی ، بچه های حاضر در ایران از لس آنجلسی‌ها جلوتر هستند؟
صد در صد! چرا که امروزه خوراک موسیقی لس‌آنجلسی‌ها را بچه‌های داخل تامین می‌کنند. اکثر ترانه‌هایی که آن طرف اجرا می‌شود از ترانه سرایان داخل ایران است.
*معمولا کسانی ترانه برای خوانندگان آن طرف می فرستند که عشق شهرت و مطرح شدن دارند. به همین دلیل حتی پولی بابت این مساله دریافت نمی‌کنند و همکاری با آنها را صرفا افتخاری برای خود می‌دانند. بنابراین نمی‌توان چنین چیزی را ملاک قرار داد.
البته آن دسته از افرادی که جویای نام هستند این کار را می‌کنند نه کسانی مثل ما! یک کار هم از دستم در رفت که آن‌هم به دلیل رفاقتی بود که با طرف داشتم و در رودربایستی قرار گرفتم و مجبور شدم این کار را بکنم. اما همان طور که گفتید خیلی ها برای شهرت و مطرح شدن دست به چنین کاری می‌زنند.
*چنین چیزی باعث می‌شود چرخه اقتصادی موسیقی بخوابد. این طور نیست؟
بله! بنابراین به صراحت می‌گویم که اگرموسیقی آزاد شود خیلی بهتر است و همه بتوانند آزادانه حتی با خوانندگان آن طرف همکاری کنند تا بتوان به درآمدزایی رسید. همین طور باعث می‌شود کسی توی هیچ برند و باندی نرود و کنسرت‌ها حول یک سری خواننده و تهیه کننده نچرخد.
این کار بسیار غلط است! پس بقیه خواننده‌ها چه کنند؟ حالا چهار نفر موزیسین این کار را بکنند و وضعشان هم خوب شد، بقیه باید چه کنند؟ این برند نباید برای تمامی موزیسین‌ها بچرخد؟
*چه باید کرد؟ الان با توجه به این شرایط توصیه شما چیست؟
همان که گفتم، آزادسازی موسیقی! این جور نباشد که دولت بیاید و پایش را وسط بگذارد و دخالت کند. موزیسین ها هم باید کاری غیرقانونی نکنند.
*فکر می کنید این عده که غیرقانونی کار می‌کنند به بدنه موسیقی لطمه می‌زنند؟
همه آنها که نه! یک عده موزیسین هستند که کارشان خیلی خوب است و اصلا هم برایشان فرق نمی‌کند مشتری از شرق اروپاست یا از غرب آسیا و ... بلکه آنچه برایشان مهم است، مشتری است.
*تجربه نشان داده کسانی که با خوانندگان آن طرف همکاری می‌کنند، ممنوع کار می‌شوند.
متاسفانه همین طور است و ممنوع کردن یعنی بدبخت کردن یک خانواده! به هر حال آنها نیز با این کار امرار معاش می‌کنند. درست مثل کارمندی که او را از نان خوردن بیاندازیم. اما امروزه خیلی راحت این کار را می‌کنند در حالی که یک موزیسین ارزشش خیلی زیاد است. از صدها آدم یک نفر موزیسین می‌شود.
*در این میان خیلی از ناخواننده‌ها به سمت موسیقی سرازیر شده‌اند و با پولی که دارند به راحتی وارد این حوزه می شوند. اگر این عده ضرر و زیانی ندارند، آیا سودی دارند که عاید موسیقی شود؟
چنین چیزی اصلا بد نیست. همه باید آزاد باشند و بتوانند خواننده شوند. خیلی ها هم هستند که اصلا قرار نیست خواننده شوند اما دوست دارند بخوانند. خوب چه ایرادی دارد برای دلش یک قطعه بخواند و یادگاری نگه دارد؟
هیچ کس جای بقیه را تنگ نمی کند و هر کس در زندگی خودش است و کار خودش را می‌کند. بگذاریم مردم با دلشان جلو بروند و لذت زندگی را ببرند. این قوانینی که برای موسیقی وضع شده است خیلی بد است . دردنیا به هر کس این قوانین را بگوییم می خندند. در صورتی که موسیقی یک هنر آزاد است که هر کسی اگر داشته باشد بهتر از این است که نداشته باشد. ما حق نداریم آنها را از نان خوردن بیندازیم و به آنها شدت عمل نشان بدهیم.
* به عنوان یک پیشکسوت از کسی که صدای خوبی دارد اما پولی ندارد که هزینه کند، حمایت می‌کنید؟
من بارها این کار را کرده‌ام و اگر بازهم با چنین چیزی مواجه شوم قطعا حمایت خواهم کرد. اگرکسی استحقاقش را داشته باشد ، صدای خوبی داشته باشد و ... خرچش را به یک پنجم می‌رسانم.
*شما در گذشته کارهایی ساخته‌اید که شنیدنی و ماندگار شده اند اما امروزه با کمتر کار ماندگاری مواجه می‌شویم، چرا؟
در زمینه موسیقی چنین چیزی اتفاق افتاده و کاری هم نمی شود کرد. فقط بچه ها باید عمیق تر شوند و آنچه را انجام بدهند که ماندنی تر است.
*مثلا چه کار بکنند؟
احساسمان صد برابر امروز بود. امروزه احساس در همه کشته شده است. زمانی که پول داری همه چیز داری ولی وقتی پول نداری هیچ چیز نداری. درست است که ممکن است امکانات نباشد، اما هیچ چیز نباید باعث شود که بد کار کنند. اتفاقا کمبودها باید باعث شود اینها بهتر کار کنند.
*جامعه و مردم آن امروزه نیاز به موسیقی مصرفی دارند و شرایط ایجاب کرده که مردم تنبل شوند و موسیقی دم دستی انتخاب کنند.
این را دیگر کاری نمی توان کرد، کار زمانه است.ولی یک سری‌ها هستند که عمیقا کار می‌کنند. من خودم این‌گونه هستم که کار سبک دست کسی نمی‌دهم، بلکه کاری ارائه می‌کنم که می تواند توقع همه را برآورده کند. منتهی نمی توان توقع داشت همه همین‌طور فکر کنند. من بعداز سال‌ها تجربه و شناخت به این‌جا رسیده‌ام که بفهمم جامعه خیلی مهم است و باید آن را حفظ کرد، برای آن ارزش قائل شد و چیزی را ارائه نکنیم که سلیقه آنها را پایین ببرد. چون مردم به ما اعتماد دارند که کارهایمان را گوش می‌کنند ، پس باید با آنها صادقانه جلو آمد.
*ولی همسو شدن با مردم، ممکن است باعث پایین آمدن سطح هنرمند شود.
نه این فکر را نکنید. در جامعه، مردم از سن 10 سالگی شروع می‌شوند تا 70 سالگی! اینها چند طبقه‌اند که هر یک از نوع خاصی موسیقی خوششان می‌آید. ولی کلا موسیقی پاپیولار مملکت باید طوری باشد که از آنچه بوده‌ایم، عقب تر نیفتیم.
*شخصا اعتقاد دارم که این اتفاق افتاده است و در زمینه موسیقی کلی عقب ماندگی داریم؟
اصلا این‌طور نیست و عقب نیستیم. چون سواد بچه ها کم که نشده، هیچ، بلکه بیشتر هم شده است. ممکن است کمی بدسلیقه تر شده باشند ولی سوادشان رو به جلو است. خیلی از آنها هم کارهایی کرده‌اند که مردم از آن راضی‌اند.
*پس با این حساب روی موسیقی ایران حساب باز کرده‌اید؟
باید حساب بازکنیم چون حرف برای گفتن داریم. حتی المقدور باید مردم را برای خودمان نگه داریم. باید راهی را برویم که آبرومند است و مردم دوست دارند. چون چاره دیگری نداریم و باید مردم را راضی نگه داریم. خوشبختانه به جایی رسیده‌ایم که بتوانیم مدعی خوب بودن در عرصه موسیقی را داشته باشیم.